(Đặng Thị Vân Chi dịch từ "From the Introduction to Ethnic Groups and Boundaries" (Boston: Little, Brown and Company, 1969)**
Lưu ý: Đây là một tuyên bố cổ điển của những nhà lý thuyết xã hội bây giờ gọi là " duy trì vùng biên." Nó được viết cho các nhà nhân học, nhưng nếu bạn nhìn xa hơn những chi tiết dân tộc học, bạn có thể tìm thấy một số nguyên tắc tổ chức tốt cho báo cáo của bạn. Mặc dù không bắt buộc, việc đọc bài này sẽ rất hữu ích đối với nhiều sinh viên.
Tập hợp các bài tiểu luận này nhằm giải quyết cho chính các vấn đề về các nhóm tộc người và sự tồn tại bền bỉ của họ. Đây là một chủ đề lớn, có tầm quan trọng đối với nhân học xã hội, nhưng đã bị bỏ qua. Trong thực tế tất cả các lý luận nhân học đều phụ thuộc vào giả thuyết rằng sự biến đổi văn hóa là không liên tục: có những tập hợp người về cơ bản cùng chia sẻ một nền văn hóa chung, và những sự khác biệt có mối liên hệ với nhau đã phân biệt mỗi nền văn hóa riêng biệt với tất cả các nền văn hóa khác.
Vì văn hóa thì không cụ thể là gì, nhưng là một cách để mô tả hành vi con người, theo đó có sự khác biệt giữa các nhóm tộc người, mỗi đơn vị tộc người tương ứng với mỗi nền văn hóa. Sự khác biệt giữa các nền văn hóa, và biên giới lịch sử và các mối liên hệ giữa chúng giành được nhiều sự quan tâm, còn các hiến pháp của các dân tộc, tính chất của ranh giới giữa chúng, thì chưa được điều tra phù hợp. Các nhà nhân học xã hội phần lớn tránh những vấn đề này bằng cách sử dụng một khái niệm trừu tượng hóa cao về “xã hội "để đại diện cho sự bao hàm hệ thống xã hội mà trong đó các nhóm và đơn vị cụ thể nhỏ hơn có thể được phân tích. Nhưng việc bỏ qua điều này bị ảnh hưởng bởi các đặc tính thực tế và ranh giới của các dân tộc, và những vấn đề lý thuyết quan trọng mà cuộc cuộc khảo sát đặt ra.
Mặc dù các giả thiết có vẻ ngây thơ rằng mỗi bộ lạc và dân tộc đều duy trì văn hóa của mình thông qua một sự hiếu chiến ngu dốt của các nước láng giềng không còn là chuyện tầm phào, thì quan niệm một cách đơn giản rằng sự cô lập về địa lý và xã hội đã từng là những yếu tố quan trọng trong việc duy trì sự đa dạng văn hóa vẫn còn tồn tại. Một cuộc khảo sát thực tế về các đặc điểm của ranh giới tộc người, như tài liệu trong các bài tiểu luận dưới đây, đã tạo ra hai phát minh, hầu như không được mong đợi, nhưng đã chứng tỏ sự không thỏa đáng của quan điểm này. Trước tiên, rõ ràng là biên giới vẫn tồn tại bất chấp dòng người vẫn chảy qua chúng.
Nói cách khác, sự phân biệt các loại sắc tộc không phụ thuộc vào một sự vắng mặt của sự di chuyển, tiếp xúc và thông tin, nhưng đòi hỏi quá trình xã hội về sự loại bỏ và hợp tác mà nhờ đó các loại sắc tộc riêng biệt được duy trì bất chấp việc thay đổi sự tham gia và quan hệ thành viên trong quá trình của lịch sử đời sống cá nhân. Thứ hai, người ta phát hiện ra rằng sự ổn định, bền bỉ, và thường là những quan hệ xã hội cực kỳ quan trọng được duy trì qua ranh giới như vậy, và thường dựa chính xác vào tình trạng dân tộc bị phân đôi.
Phương pháp tiếp cận chung
Rõ ràng là có một lĩnh vực quan trọng ở đây cần được xem xét lại. Yêu cầu đặt ra là cần một sự đột phá kết hợp cả về lý thuyết lẫn thực nghiệm: chúng ta cần phải điều tra chặt chẽ các sự kiện thực tế của một loạt các trường hợp, và làm chúng phù hợp với nhận thức của chúng ta đối với các sự kiện thực nghiệm đến mức làm sáng tỏ chúng một cách đơn giản và đầy đủ nhất có thể, và cho phép chúng ta khám phá ý nghĩa của chúng. Trong bài tiểu luận sau đây, mỗi tác giả sử dụng một trường hợp mà họ am hiểu từ nghiên cứu thực địa của mình, và cố gắng áp dụng một bộ khái niệm chung để phân tích nó. Các lý thuyết chính để bắt đầu bao gồm một số bộ phận có liên hệ qua lại với nhau.
Trước tiên, chúng tôi chủ yếu tập trung vào thực tế là các nhóm tộc người là sự phân loại được quy cho và xác định bởi chính bản thân nhóm tộc người đó, và do đó có các đặc điểm về sự tương tác có tổ chức giữa con người với con người. Chúng tôi cố gắng liên kết các đặc điểm khác của các tộc người với đặc trưng chủ yếu này. Thứ hai, tất cả các bài tiểu luận đều áp dụng một quan điểm có thể dẫn đến việc phân tích chứ không phải làm việc thông qua một cách phân loại các hình thức của các tộc người và các mối quan hệ. Chúng tôi cố gắng khám phá những quá trình khác nhau mà dường như được tham gia vào việc tạo ra và duy trì các nhóm tộc người. Thứ ba, để quan sát những quá trình này chúng tôi chuyển sự tập trung điều tra từ cấu trúc bên trong và lịch sử của các nhóm riêng biệt để giới hạn tộc người và duy trì ranh giới. Mỗi điểm này đều cần sự xem xét cẩn thận.
Định nghĩa nhóm tộc người
Thuật ngữ Các nhóm tộc người thường được hiểu trong văn liệu nhân học (xem ví dụ Narroll 1964) để chỉ một nhóm cư dân trong đó:
1. Chủ yếu là tự tồn tại về mặt sinh học
2. Cùng chung những giá trị văn hóa cơ bản, nhận rõ tính thống nhất rõ ràng trong các hình thức văn hóa
3. Tạo nên một lĩnh vực truyền thông và tương tác
4. Có mối quan hệ thành viên tạo thành một cộng đồng có khả năng phân biệt với các cộng đồng khác thông qua quá trình tự xác định bản sắc và được xác định bởi những người khác.
Kiểu định nghĩa lý tưởng này không phải là quá xa về nội dung so với đề xuất truyền thống là một chủng tộc = một nền văn hóa = một ngôn ngữ và một xã hội = một nhóm từ chối hoặc phân biệt với nhóm khác. Tuy nhiên, ở dạng biến đổi của nó là gần đủ cho nhiều tình huống thực tế dân tộc học, ít nhất là khi chúng xuất hiện và đã được báo cáo, do đó ý nghĩa này tiếp tục phục vụ các mục đích của hầu hết các nhà nhân học. Lập luận của tôi không quá nhiều những vấn đề cốt lõi của những đặc điểm này, mặc dù như tôi sẽ cho thấy chúng ta có thể được lợi từ một sự thay đổi nhất định của vấn đề quan trọng này. Đối tượng chính của tôi là trình bày rõ ràng những hệ thống ngăn chúng ta hiểu biết về hiện tượng của nhóm tộc người, vị trí của họ trong văn hóa và xã hội loài người. Làm điều này là bởi vì nó đặt ra tất cả các câu hỏi quan trọng: trong khi nội dung đã cung cấp một mô hình mẫu lý tưởng về một hình thức thực nghiệm định kỳ, bao hàm một cái nhìn định kiến về những yếu tố quan trọng trong cơ cấu, nguồn gốc, và hoạt động của các nhóm như vậy.
Tộc người như một đơn vị mang ý nghĩa văn hóa .
Quan trọng nhất, nó cho phép chúng tôi giả định rằng việc duy trì ranh giới là rõ ràng và tiếp theo sau từ sự cô lập mà các đặc tính được phân tách bao hàm: sự khác biệt chủng tộc, sự khác biệt văn hóa, sự phân chia có tính xã hội và rào cản ngôn ngữ, hận thù có tổ chức và tự phát. Điều này cũng giới hạn phạm vi của các yếu tố mà chúng tôi sử dụng để giải thích sự đa dạng văn hoá: chúng ta hãy tưởng tượng mỗi nhóm phát triển hình thức văn hóa và xã hội trong sự cô lập tương đối, chủ yếu là để đáp ứng với các yếu tố sinh thái địa phương, thông qua một lịch sử thích nghi bằng cách sáng tạo và tiếp thu có chọn lọc. Lịch sử này đã tạo ra một thế giới của các tộc người riêng biệt, mỗi tộc người với nền văn hóa của họ và mỗi tộc người được tổ chức trong một xã hội bị cô lập một cách hợp pháp với sự mô tả như là một hòn đảo đối với chính nó
Tốt hơn là thảo luận về tính đầy đủ của phiên bản này của lịch sử văn hóa ngoại trừ các đảo ngoài biển khơi, chúng ta hãy xem xét một số chỗ hổng về mặt logic trong quan điểm. Trong số các đặc trưng được liệt kê ở trên, sự chia sẻ một văn hóa chung thường được cho là có tầm quan trọng chính. Theo quan điểm của tôi, phần lớn có thể đạt được bằng cách coi các đặc tính rất quan trọng này như một hàm ý hoặc kết quả, hơn là một đặc tính ban đầu và có tính định nghĩa của tổ chức nhóm tộc người. Nếu chọn để xem xét các khía cạnh mang tính văn hóa của nhóm tộc người như đặc tính ban đầu của chúng thì những đặc tính này mang hàm ý sâu xa. Một là dẫn tới việc xác định và phân biệt các nhóm tộc người bởi các đặc điểm hình thái của các nền văn hóa trong đó họ là những người mang tính văn hóa. Điều này đòi hỏi một quan điểm tiền luật pháp cả trên (1) bản chất của sự liên tục trong thời gian của các nhóm như vậy, (2) lẫn vị trí của các yếu tố trong đó xác định hình thức của các nhóm .
Tốt hơn là thảo luận về tính đầy đủ của phiên bản này của lịch sử văn hóa ngoại trừ các đảo ngoài biển khơi, chúng ta hãy xem xét một số chỗ hổng về mặt logic trong quan điểm. Trong số các đặc trưng được liệt kê ở trên, sự chia sẻ một văn hóa chung thường được cho là có tầm quan trọng chính. Theo quan điểm của tôi, phần lớn có thể đạt được bằng cách coi các đặc tính rất quan trọng này như một hàm ý hoặc kết quả, hơn là một đặc tính ban đầu và có tính định nghĩa của tổ chức nhóm tộc người. Nếu chọn để xem xét các khía cạnh mang tính văn hóa của nhóm tộc người như đặc tính ban đầu của chúng thì những đặc tính này mang hàm ý sâu xa. Một là dẫn tới việc xác định và phân biệt các nhóm tộc người bởi các đặc điểm hình thái của các nền văn hóa trong đó họ là những người mang tính văn hóa. Điều này đòi hỏi một quan điểm tiền luật pháp cả trên (1) bản chất của sự liên tục trong thời gian của các nhóm như vậy, (2) lẫn vị trí của các yếu tố trong đó xác định hình thức của các nhóm .
1. 1. Nhấn mạnh vào khía cạnh mang ý nghĩa văn hóa-, việc phân loại các cá nhân và các nhóm địa phương như thành viên của một nhóm tộc người phải phụ thuộc vào sự thể hiện những đặc điểm riêng biệt về văn hóa của họ. Đây là điều mà có thể được đánh giá khách quan bởi nhà quan sát dân tộc học, trong truyền thống văn hóa khu vực, không quan tâm đến loại và các định kiến của người tham dự. Sự khác nhau giữa các nhóm trở thành sự khác nhau trong các báo cáo tiêu biểu; sự chú ý được rút ra để phân tích các nền văn hóa chứ không phải là phân tích các tổ chức tộc người. Các mối quan hệ chức năng giữa các nhóm sau đó sẽ được mô tả trong nghiên cứu giao thoa văn hóa về phân loại mà sự quan tâm ngày càng giảm tính hấp dẫn trong nhân học, mặc dù những bất cập về mặt lý thuyết của chúng chưa bao giờ được nghiêm túc thảo luận
2. Vì nguồn gốc lịch sử của bất kỳ tập hợp những đặc điểm văn hóa nào thì cũng rất đa dạng, điểm nhìn cũng cho cơ hội về một "Lịch sử tộc người " mà trong đó ghi chép những thay đổi và bổ sung có tính văn hoá, và tìm cách giải thích tại sao một số mục đã được vay mượn. Tuy nhiên, các nhóm tộc người có liên tục trong thời gian được mô tả trong những nghiên cứu như vậy là gì? Nghịch lý thay, nó phải bao gồm các nền văn hóa trong quá khứ, rõ ràng sẽ bị loại trừ trong hiện tại vì những khác biệt trong hình thức, khác biệt về loại hình – sự khác biệt một cách chính xác về loại mà đã được chẩn đoán trong sự khác biệt đồng bộ của các đơn vị tộc người. Kết nối giữa các nhóm tộc người 'và' văn hóa' là chắc chắn không thể làm rõ thông qua sự nhầm lẫn này.
Các loại hình văn hóa công khai có thể được chia thành từng nhóm như là đặc điểm thể hiện các tác động của sinh thái học. Bằng cách này, tôi không có ý định cho rằng thực tế chúng phản ánh một lịch sử của sự thích nghi với môi trường, trong một cách ngay tức thì hơn cách chúng phản ánh các hoàn cảnh bên ngoài mà những người tham gia phải tự thích nghi. Cùng một nhóm người, với các ý tưởng và giá trị không thay đổi, chắc chắn sẽ theo đuổi mô hình khác nhau của cuộc sống và thể chế hoá các hình thức khác nhau của hành vi khi đối mặt với những cơ hội khác nhau trong các môi trường khác nhau? Tương tự như vậy, chúng ta phải mong đợi để thấy rằng một dân tộc, trải rộng trên một lãnh thổ có hoàn cảnh sinh thái khác nhau, sẽ thể hiện sự đa dạng của hành vi công khai có tính khu vực, không phản ánh sự khác biệt trong định hướng văn hóa. Làm thế nào mà sau đó chúng được phân loại, nếu hình thức công khai thể chế là sự chẩn đoán?Một ví dụ thích đáng là sự phân bố và sự đa dạng của các hệ thống xã hội địa phương Pathan đã được thảo luận dưới đây (trang 117 ff.). Theo các giá trị Pathan cơ bản, một Pathan phương Nam từ những vùng núi tổ chức theo dòng máu trực hệ và đồng nhất, có thể chỉ tìm thấy những hành vi của Pathans ở Swat là quá khác biệt, và bị khiển trách trong các thành ngữ về các giá trị riêng của họ mà họ tuyên bố những người anh em phía bắc của họ không còn thuộc về Pathan. Thật vậy, theo như tiêu chuẩn "khách quan”, mô hình tổ chức công khai của họ có vẻ rất gần với Panjabis. Nhưng tôi thấy nó có thể, bằng cách giải thích các trường hợp ở phía bắc, để làm cho miền Nam Pathans đồng ý rằng những người này cũng thực sự là Pathans, và bất đắc dĩ phải thừa nhận rằng trong những hoàn cảnh này họ thực sự có thể tự hành động theo cùng một cách. Vì thế, các hình thức thể chế công khai như sự tạo thành những đặc trưng văn hóa tại bất kỳ thời điểm nào để phân biệt một nhóm dân tộc - những hình thức công khai này được xác định bằng sinh thái học cũng như truyền qua văn hóa là không đủ. Cũng không thể tuyên bố rằng mỗi đa dạng hóa như vậy trong một nhóm đại diện cho bước đầu tiên theo hướng chia nhỏ và nhân rộng của các nhóm tộc người. Chúng tôi có những trường hợp nổi tiếng được ghi nhận về một tộc người, cũng ở mức tương đối đơn giản về tổ chức kinh tế, cư ngụ ở những nơi thích hợp về sinh thái khác nhau nhhưng vẫn duy trì sự thống nhất về văn hóa và tộc người cơ bản trong suốt thời gian dài (x., ví dụ,nội địa và ven biển Chuckchee (Bogoras 1904-9) hay như tuần lộc, sông, và bờ biển Lapps (Gjessing, 1954).
Một trong những bài tiểu luận sau đây, Blom (trang 74 ff.) lập luận một cách thuyết phục về điểm này với việc nhắc tới những người nông dân miền núi Trung tâm Na Uy. Ông cho thấy sự tham gia của họ như thế nào và sự đánh giá về giá trị bản thân họ trong khuôn khổ những giá trị chung của người Na Uy đảm bảo cho họ tiếp tục là thành viên của nhóm dân tộc lớn hơn bất chấp các mô hình hoạt động rất đặc trưng và chệch hướng mà các hệ sinh thái địa phương áp đặt lên họ. Để phân tích các trường hợp như vậy, chúng ta cần một quan điểm không làm đảo lộn những tác động của điều kiện sinh thái đối với cách ứng xử có truyền thống văn hóa này, mà có thể tách riêng các yếu tố này và khảo sát sự hợp thành có tính xã hội và văn hóa không có tính sinh thái đã tạo ra sư đa dạng.
Các nhóm tộc người như là một loại hình có tổ chức
Bằng cách tập trung vào những ảnh hưởng có tính xã hội, các nhóm tộc người được xem là một hình thức tổ chức xã hội. Các chức năng quan trọng sau đó trở thành mục (4) trong danh sách trên trang 11 đặc điểm tự qui cho và được qui cho bởi các nhóm tộc người khác. Một sự qui cho có tính phân loại là sự qui cho dân tộc khi phân loại một người về bản sắc cơ bản, chung nhất , xác định có cơ sở nguồn gốc và nền tảng của anh ta. Trong phạm vi mà các đối tượng sử dụng bản sắc dân tộc để phân loại bản thân và những người khác cho mục đích của sự tương tác, chúng tạo thành nhóm dân tộc trong ý thức tổ chức.
Điều quan trọng để nhận ra rằng mặc dù việc phân loại nhóm tộc người đưa sự khác biệt văn hóa vào bản miêu tả, chúng ta có thể giả sử không có mối quan hệ một - một đơn giản giữa các đơn vị tộc người và sự tương đồng cũng như khác biệt về văn hóa. Các đặc trưng được đưa vào bản mô tả không phải là tổng hợp của những khác biệt "khách quan", mà chỉ là những đặc trưng mà các thành viên tự cho là đáng kể. Không chỉ các dấu hiệu biến thể sinh thái và phóng đại sự khác biệt, một số đặc trưng văn hóa được sử dụng bởi các thành viên như là tín hiệu và biểu tượng của sự khác biệt, những cái khác bị bỏ qua, và trong một số mối quan hệ những khác biệt căn bản bị đẩy xuống và bị từ chối.
Nội dung văn hóa của sự phân tách tộc người có vẻ như phân tích được thành hai nhóm: (i) tín hiệu hoặc các dấu hiệu công khai - những đặc trưng về dấu ( âm và trọng âm) mà con người tìm kiếm và thể hiện để hiển thị bản sắc, thường là các đặc trưng như ngôn ngữ, ăn mặc, kiểu nhà, hay nói chung là cách sống, và các (ii) định hướng giá trị cơ bản: các tiêu chuẩn về đạo đức và những đại diện được đánh giá xuất sắc. Kể từ khi thuộc về một loại người có nghĩa là trở thành một loại người, có bản sắc cơ bản, nó cũng bao hàm một tuyên bố được đánh giá, và để đánh giá chính mình, bởi những tiêu chuẩn có liên quan đến bản sắc đó. Không phải các loại “nội dung "văn hóa này tiếp theo từ một danh sách mô tả các đặc trưng văn hóa, hay sự khác biệt văn hóa, người ta không thể dự đoán từ những nguyên tắc đầu tiên mà các đặc trưng sẽ được nhấn mạnh và đã tạo nên sự liên quan có tổ chức bởi các thành viên. Nói cách khác, phân loại các tộc người cung cấp một cấu trúc có tổ chức mà có thể được cho một số các giá trị và các hình thức về nội dung trong hệ thống văn hóa xã hội khác nhau . Chúng có thể có liên quan rất lớn tới hành vi, và cũng có thể không, chúng có thể ngập tràn trong đời sống xã hội, hoặc cũng có thể chỉ liên quan trong các lĩnh vực hoạt động có giới hạn. Có một phạm vi rõ ràng cho dân tộc học và các mô tả so sánh các hình thức khác nhau của các tổ chức dân tộc như vậy.
1. Sự nhấn mạnh đặc trưng “qui cho” như là đặc trưng quan trọng của các nhóm tộc người cũng đã giải quyết được hai khó khăn có tính khái niệm đã được thảo luận ở trên.
Khi được định nghĩa như là một nhóm quy cho và độc quyền, bản chất về tính liên tục của các đơn vị tộc người là rõ ràng: nó phụ thuộc vào việc duy trì một ranh giới. Các đặc trưng văn hóa mà các tín hiệu ranh giới có thể thay đổi, và các đặc điểm văn hóa của các thành viên tương tự có thể được chuyển đổi, thực tế, ngay cả những hình thức tổ chức của nhóm có thể thay đổi - nhưng thực tế sự tiếp tục phân đôi giữa các thành viên và nhưng người bên ngoài cho phép chúng ta xác định bản chất của tính liên tục, và khảo sát sự thay đổi về hình thức và nội dung của văn hóa.
Khi được định nghĩa như là một nhóm quy cho và độc quyền, bản chất về tính liên tục của các đơn vị tộc người là rõ ràng: nó phụ thuộc vào việc duy trì một ranh giới. Các đặc trưng văn hóa mà các tín hiệu ranh giới có thể thay đổi, và các đặc điểm văn hóa của các thành viên tương tự có thể được chuyển đổi, thực tế, ngay cả những hình thức tổ chức của nhóm có thể thay đổi - nhưng thực tế sự tiếp tục phân đôi giữa các thành viên và nhưng người bên ngoài cho phép chúng ta xác định bản chất của tính liên tục, và khảo sát sự thay đổi về hình thức và nội dung của văn hóa.
2. Các yếu tố có liên quan về mặt Xã hội tự nó
trở thành yếu tố chuẩn đoán cho thành viên, không phải là công khai, sự khác biệt về đối tượng đó được tạo ra bởi các yếu tố khác. Nó không tạo ra sự khác biệt mà các thành viên tương tự có thể công khai hành vi của họ như thế nào - nếu họ nói họ là A, trái ngược với một loại khác cùng chia sẻ nguồn gốc văn hóa được phân loại là B, họ sẵn sàng để được đối xử và để hành vi của riêng họ được giải thích và đánh giá là của A chứ không phải là của B, Nói cách khác, họ tuyên bố trung thành với cùng nền văn hóa của A. Những ảnh hưởng của điều này, so với các yếu tố khác ảnh hưởng đến hành vi thực tế, sau đó có thể được thực hiện như đối tượng khảo sát
Notes
1. The emphatic ideological denial of the primacy of ethnic identity (and rank) which characterises the universal religions that have arisen in the Middle East is understandable in this perspective, since practically any movement for social or ethical reform in the poly-ethnic societies of that region would clash with conventions and standards of ethnic character.
2. The difference between ethnic groups and social strata, which seems problematical at this stage of the argument, will be taken up below.
3. I am here concerned only with individual failure to maintain identity, where most members do so successfully, and not with the broader questions of cultural vitality and anomie.
Nguồn :http://www.bylany.com/kvetina/kvetina_etnoarcheologie/literatura_eseje/2_literatura.pdf
* Tựa đề do tôi đặt. Trong tiếng Việt, "dân tộc" được sử dụng cho cả hai khái niệm : tộc người cụ thể như dân tộc Kinh, dân tộc Tày, dân tộc Thái, dân tộc Hmong ... và dân tộc như một cộng đồng quốc gia dân tộc, dân tộc Việt Nam. Trong bài này tôi dùng " tộc người", sắc tộc cho thuật ngữ Ethnic/ Ethnic groups) và dân tộc cho Nation.
* * Cám ơn thầy Phạm Văn Thành - giảng viên Bộ môn Nhân học trường Đại học KHXH &NV đã giải thích cho tôi rõ một số thuật ngữ trong ngành nhân học trong quá trình dịch tài liệu này . Bản thân người dịch không phải là người trong ngành nên chắc còn nhiều sai sót, rất mong nhận được sự góp ý của các bạn. Xin chân thành cám ơn.
* * Cám ơn thầy Phạm Văn Thành - giảng viên Bộ môn Nhân học trường Đại học KHXH &NV đã giải thích cho tôi rõ một số thuật ngữ trong ngành nhân học trong quá trình dịch tài liệu này . Bản thân người dịch không phải là người trong ngành nên chắc còn nhiều sai sót, rất mong nhận được sự góp ý của các bạn. Xin chân thành cám ơn.
Không có nhận xét nào:
Đăng nhận xét